Najważniejsze choroby borówki wysokiej

Kiedy pojawiały się pierwsze nasadzenia borówki wysokiej w Polsce, mówiło się, że jest wolna od chorób i szkodników. Niestety, dziś sytuacja wygląda zgoła inaczej, albowiem z biegiem lat lista agrofagów zagrażających naszym plantacjom jest coraz dłuższa. Jakie są obecnie główne choroby borówki wysokiej i jakie mamy możliwości ich ograniczania?

Choroby pędów borówki

Obecnie najbardziej problematyczną grupą patogenów borówki są te, które wywołują choroby pędów. Wśród nich są powszechnie występujące, takie jak zamieranie wierzchołków pędów, antraknoza borówki wysokiej czy zamieranie pędów powodowanych przez kompleks grzybów, czy też tzw. zgorzel pędów borówki wysokiej. Jednak w ostatnim czasie pojawiła się też nowa choroba, która póki co nie ma polskiej nazwy. W literaturze zagranicznej nazywana jest rakiem borówki wysokiej, a jego sprawcą są grzyby z rodzaju Botryosphaeria .

Zamieranie pędów borówki wysokiej

Chorobę zamieranie wierzchołków pędów powoduje grzyb Botrytis cinerea. Najczęściej atakuje on jeszcze niezdrewniałe, zielone pędy, które zostały uszkodzone mechanicznie lub przez przymrozki. Charakterystycznym objawem choroby jest brunatnienie wierzchołków pędów, a następnie ich zakrzywianie i wreszcie zamieranie. Generalnie takie pędy powinno się usuwać. Jeśli się tego nie zrobi, to miejsca porażenia przebarwiają się na srebrzystoszary kolor. Ponadto na rosnących, zielonych i niezdrewniałych pędach obserwujemy rozległe, jasnobrązowe plamy. Co więcej, jeśli grzyb jest obecny na pędach, w okresie kwitnienia infekuje również kwiaty. W efekcie dochodzi do porażenia kwiatów i części okwiatu. Z czasem choroba może powodować zgnilizny na rozwijających się owocach lub pozostać w formie utajonej aż do momentu zbioru owoców. Wówczas objawy szarej pleśni na owocach mogą pojawić się dopiero na etapie przechowywania, powodując masowe gnicie i pokrycie owoców szarym nalotem.

Zamieranie pędów mogą powodować również grzyby z rodzaju Diaporthe. Wówczas na pędach pojawiają się nekrozy. Grzyby te chętnie atakują też otwarte kwiatostany, powodując objawy często mylone z uszkodzeniami przymrozkowymi. Ponadto przy dużym nasileniu choroby, objawy zauważymy również na owocach w okresie zbioru, a szczególnie w okresie pozbiorczym. Jagody pokrywają się wtedy łososiowym nalotem zarodników.

Kolejnym problemem, powszechnym, ale już mniej groźnym, jest zgorzel pędów borówki wysokiej. Zazwyczaj występuje ona wokół pąków. Jeśli taki pęd zostanie zaatakowany, znajdujące się na nim liście usychają, wyróżniając się na tle zielonej plantacji.

Ponadto często możemy mieć do czynienia również z antraknozą borówki powodowaną przez grzyby Collelotrichum. Objawy można zauważyć na pędach i liściach, ale bardzo rzadko. Najczęściej dowiadujemy się, że mamy antraknozę na plantacji w momencie, kiedy zbierzemy już owoce i będziemy je przechowywać. Wówczas pokrywają się one pomarańczowym nalotem.

Rak borówki wysokiej powodowany przez grzyby z rodzaju Botryosphaeria

Choroba umownie nazywana jest rakiem borówki wysokiej i na polskich plantacjach obserwowana jest od niedawna. W odróżnieniu od innych chorób roślin sadowniczych nazywanych rakiem jej sprawcą nie są bakterie, ale grzyb z rodzaju Botryosphaeria.

W przypadku porażenia na pędach, zwłaszcza tych niezdrewniałych, pojawiają się wypukłe, spękane zrakowacenia przypominające strupy. Ponadto po przekrojeniu takich pędów zaobserwujemy brązową zgniliznę, która atakuje drewno i rozchodzi się w dół od miejsca wniknięcia. Te zrakowacenia są czerwono zabarwione i mogą być mylone z reakcją fizjologiczną rośliny na stres. Jednak w przypadku infekcji grzybowej obserwowano postępujące osłabienie roślin. Objawiało się to żółknięciem, a następnie czerwienieniem liści, które z czasem usychały.

Choroby liści borówki

Na borówce możemy też obserwować rdzę borówki wysokiej, która objawia się charakterystycznymi rdzawymi skupieniami zarodników zazwyczaj na dolnej stronie liści. W przypadku silnego porażenia skupienia zarodników mogą objąć również wierzchnią stronę blaszki liściowej. Rozwój choroby zaczyna się od wierzchołka rośliny, od najmłodszych liści i z czasem przemieszcza się na dolne liście.

Od niedawna w Polsce obserwujemy również plamistość liści, którą powoduje grzyb Valdensinia heterodoxa. Jednak choroba występuje w bardzo niewielkim nasileniu, więc na szczęście szkodliwość tego grzyba jest znikoma.

Grzyby polifagiczne

Na plantacji borówki możemy mieć również do czynienia z grzybami polifagicznymi. Są to takie grzyby patogeniczne, które porażają wiele gatunków roślin. Często występują one w kompleksach. Jednym z takich zagrożeń są patogeny, które w truskawce powodują tzw. czarną zgniliznę korzeni, ale mogą atakować również borówkę. Na borówce grzyby atakują podstawy pędów (nawet nieuszkodzonych), gdzie postępująca zgnilizna powoduje ich okółkowanie. Prowadzi to do przewracania się pędów, a czasami nawet całego krzewu.

Profilaktyka i ochrona borówki przed chorobami

W jaki sposób możemy się chronić przed chorobami pędów borówki wysokiej? Po pierwsze należy wdrażać praktyki, które minimalizują ryzyko infekcji. W ramach działań profilaktycznych należy:

• unikać uszkodzeń mechanicznych, które mogą być wrotami infekcji;
• minimalizować czynniki stresowe;
• wycinać porażone pędy z zapasem zdrowej tkanki, usuwać z plantacji porażonych roślin;
• zadbać o regulację zachwaszczenia;
• utrzymywać odpowiednie pH gleby;
• zadbać o racjonalne nawożenie;
• regularnie nawadniać plantację;
• przeprowadzać cięcie fitosanitarne roślin, tak żeby odpowiednią przewiewność krzewów.

Jeśli chodzi o ochronę borówki przed zamieraniem pędów, to wybór środków ochrony jest, ale niestety dość ograniczony. W przypadku chorób objawiających się porażeniem owoców (często dopiero podczas zbioru i przechowywania), czyli szarej pleśni i antraknozy, również mamy do dyspozycji zrejestrowane preparaty.

Ponadto do ochrony jagodników mamy też do dyspozycji trochę preparatów zawierających pożyteczne mikroorganizmy – grzyby czy bakterie. Ich działanie opiera się najczęściej na mechanizmie konkurencji albo wytwarzaniu substancji antagonistycznych wobec patogenów. Jednak decydując się na stosowanie środków mikrobiologicznych, należy pamiętać, że zawierają one żywe organizmy, a więc należy przestrzegać zasad ich aplikacji. Tu odsyłamy do etykiet poszczególnych środków, które dają dokładne wskazówki co do terminu aplikacji i dostosowania jej do fazy rozwojowej rośliny. Niektóre z tych preparatów potrzebują bowiem czasu, aby skolonizować np. system korzeniowy rośliny uprawnej. Dlatego ochrona przed patogenami nie jest głównym zadaniem takich preparatów. Przede wszystkim odgrywają bardzo ważną rolę w profilaktyce. Mianowicie stymulują układ odpornościowy rośliny, pomagają jej przyswajać substancje pokarmowe, a także stymulują wzrost i plonowanie.

Artykuł powstał na podstawie prelekcji dr. Moniki Michaleckiej z Instytutu Ogrodnictwa w Skierniewicach wygłoszonej podczas konferencji pt. „Kompleksowa technologia uprawy roślin jagodowych. Zagrożenia i perspektywy na nowy sezon”. Spotkanie było zorganizowane 12.03.2024 r. w Płońsku przez MODR Oddział Poświętne.