Najgroźniejsze choroby maliny. Główne zagrożenia, zwalczanie

Choroby maliny – zarówno pędów, liści, jak i odglebowe – to nieodłączny element produkcji tych owoców. Jednak znajomość biologii najważniejszych patogenów oraz podejmowanie odpowiednich środków zapobiegawczych i interwencyjnych pomogą ograniczyć ryzyko ich wystąpienia. O tym, co zagraża polskim plantacjom malin w tym sezonie, mówiła dr Monika Michalecka z Instytutu Ogrodnictwa w Skierniewicach podczas konferencji pt. „Kompleksowa technologia uprawy roślin jagodowych. Zagrożenia i perspektywy na nowy sezon”. Spotkanie było zorganizowane 12.03.2024 r. w Płońsku przez MODR Oddział Poświętne. Sprawdźmy zatem, jak ustrzec się przed głównymi chorobami malin.

Choroby pędów i owoców maliny

W przypadku maliny choroby pędów są jednymi z trudniejszych do zwalczenia. W zasadzie jedyne, co możemy zrobić, to działanie zapobiegawcze mające na celu niedopuszczenie do infekcji. Zaś w przypadku wystąpienia choroby, porażone pędy należy niezwłocznie usuwać.

Przypąkowe zamieranie pędów malin to choroba  grzybowa o charakterystycznych objawach w postaci nekroz zlokalizowanych wokół pąków. Nekrozy mogą objąć cały pęd i wtedy taki zaatakowany pąk nie wybija. Jeżeli pęd zostanie cały objęty nekrozą, dochodzi do jego zasychania.

Chorobą, która dużo rzadziej się pojawia na naszych plantacjach, jednak czasami możemy się z nią zetknąć, jest zamieranie podstawy pędów maliny. W tym przypadku grzyb lokalizuje się u podstawy pędów, szczególnie tych młodych. Tam też można zauważyć charakterystyczny dla tej choroby czarny osad zarodników konidialnych. W skrajnych przypadkach może to powodować wyłamywanie się całych pędów.

Kolejnym problemem jest antraknoza maliny. Choroba ta objawia się w postaci małych, drobnych plam występujących na pędach. Plamy te są bardzo charakterystyczne, ponieważ są otoczone fioletowo-czerwoną obwódką. Ta groźna choroba maliny rzadko kiedy doprowadza do zamierania całych pędów, ale może powodować przedwczesną defoliację, która będzie osłabiała roślinę.

Równie często obserwujemy na plantacjach fuzariozę maliny, zwaną też fuzariozą naczyń. Jej sprawca, grzyb Fusarium, najczęściej lokalizuje się u podstawy pędów, powodując spękania. W związku z tym, że u podstawy pędów często panują dosyć wilgotne warunki, to w obrębie tych nekroz pojawiają się blade, łososiowo-pomarańczowe wycieki zarodników. Problem polega na tym, że grzyb zatyka wiązki przewodzące, zatem zaatakowany pęd nie może pobierać składników odżywczych i zasycha.

Nie tylko choroby pędowe – uwaga też na owoce maliny!

Powszechnie występującą chorobą maliny jest zamieranie pędów maliny powodowane przez grzyb Botrytis cinerea. Objawem są rozległe, szybko powiększające się, jasne nekrozy na pędach. W późniejszym okresie, zimą nekrozy te przebarwiają się na szaro-srebrzysty kolor – jest to szczególnie widoczne na pędach dwuletnich. Następnie w miejscach tych srebrzystych nekroz pojawiają się czarne kropki – sklerocja grzyba. Po nich rozpoznajemy, że to miejsce zostało skolonizowane właśnie przez Botrytis cinerea. Natomiast w przypadku silnego porażenia dochodzi do zamierania pędów. Co więcej, jeśli na czas nie zabezpieczymy roślin przed dalszym rozprzestrzenianiem się grzyba, może on zainfekować również owoce.

A skoro jesteśmy już przy chorobach grzybowych na owocach, nie sposób nie wspomnieć o szarej pleśni. Do infekcji dochodzi jeszcze na etapie kwitnienia, choć nie widać tego gołym okiem. Na początku bowiem ta choroba ma charakter utajony. Nalot szarej pleśni pojawia się dopiero, kiedy owoce dojrzewają do zbioru lub nawet już po zbiorze.

Choroby pędów maliny – profilaktyka

W przypadku maliny zwalczanie zamierania pędów jest trudne. Nie tylko trzeba stosować ochronę chemiczną, ale też na bieżąco usuwać porażone pędy. Równie istotne są działania profilaktyczne.

Już podczas zakładania nowych nasadzeń należy dopilnować, aby materiał szkółkarski był zdrowy, wolny od podejrzanych zmian na pędach. W czasie uprawy warto zadbać o dobre przewietrzenie krzewów i unikanie wilgoci. W tym celu pomagają takie zabiegi, jak prowadzenie malin przy drutach, usuwanie nadmiaru młodych pędów czy odchwaszczanie. Trzeba też pamiętać, żeby od razu po zbiorze usuwać te pędy, na których było owocowanie. Albowiem jeśli były one w jakikolwiek sposób porażone, szczególnie szarą pleśnią, wtedy stanowiłyby źródło infekcji dla pędów młodych. Ostatnia sprawa to stosowanie racjonalnego nawożenia, a zwłaszcza aby nie przesadzać z azotem.

Ponadto do ochrony przed takimi chorobami, jak szara pleśń czy antraknoza, plantatorzy mają do dyspozycji cały szereg fungicydów, jak również środków biologicznych i biotechnicznych.

Choroby odglebowe maliny

Patogeny występujące w glebie są problemem o tyle poważnym, że są one trwałe, uporczywe i potrafią zalegać nawet przez kilkanaście lat, nie tracąc przy tym zdolności infekcyjnych. Ciężko się więc ich pozbyć.

Pierwsze poważne zagrożenie stanowią lęgniowce, czyli Phytophthora, które powodują zgniliznę korzeni maliny. Patogeny te bytując w glebie, infekują rośliny przez system korzeniowy, doprowadzając do jej obumarcia. Jeżeli system korzeniowy jest porażony, to młode pędy bardzo szybko zamierają lub roślina w ogóle nie wytwarza młodych przyrostów. Przy dużym nasileniu choroby, zwłaszcza w tunelu z systemem nawadniającym, bardzo łatwo dochodzi do zakażenia jednej rośliny od drugiej przez system korzeniowy. Możemy wówczas obserwować rozprzestrzenianie się choroby na roślinach posadzonych wzdłuż tej samej lini kroplującej.

Kolejny poważny problem stanowi grzyb Vertycillium, który powoduje werticiliozę maliny. Tutaj również najbardziej podatne są młode rośliny. Po spasożytowaniu systemu korzeniowego maliny można zauważyć objawy choroby na częściach nadziemnych, w postaci smug pojawiających się na zielonych liściach. Z czasem smugi te powiększają się, liście robią się żółte, aż w końcu brązowieją i zasychają. Zaś po przekrojeniu takiego porażonego pędu ostrym sekatorem widoczne będą zbrązowiałe wiązki przewodzące wokół walca osiowego. Jest to charakterystyczny objaw choroby maliny wywołanej przez grzyby z rodzaju Vertycillium.

Zwalczanie chorób pochodzenia glebowego

W przypadku chorób odglebowych profilaktyka jest również kluczowa. Należy pamiętać o właściwym płodozmianie, zakładać nowe nasadzenia ze zdrowego, pewnego materiału szkółkarskiego. Unikajmy przy tym stanowisk źle zdrenowanych, miejsc z zastoiskami wody. Ponadto narzędzia i maszyny używane do zabiegów agrotechnicznych muszą być zawsze czyste i odkażone.

Niestety, do walki z chorobami glebowymi maliny brak jest zarejestrowanych fungicydów. Natomiast na rynku dostępne są fumiganty. Jeśli więc próby gleby na danej plantacji wykażą obecność Verticillium czy Fusarium to przed posadzeniem tam nowych roślin należy pomyśleć o odkażaniu gleby. Do przeprowadzenia tak zwanej dezynfekcji chemicznej są obecnie zarejestrowane dwa fumiganty. Dodatkowo warto posiłkować się też biofumigacją, czyli stosowaniem przedplonu przez rośliny, które wydzielają substancje o właściwościach antagonistycznych w stosunku do patogenów.

Choroby liści maliny

Z omawianych trzech grup chorób maliny patogeny atakujące liście są najmniej groźne, ponieważ najłatwiej je kontrolować. Rdza maliny ma bardzo charakterystyczne objawy: na młodych, zielonych liściach pojawiają się żółte, wypukłe skupiska zarodników. Wraz z rozwojem choroby pojawiają się one także od spodu blaszki liściowej. Są one bardziej pomarańczowe, a w końcówce sezonu stają się czarne, co świadczy o obecności teliospor. W przypadku bardzo dużego nasilenia rdzy na malinie, grzyb może zaatakować też ogonki liściowe, szypułki kwiatostanowe, działki kielicha, młode pędy, a nawet owoce. W skrajnych przypadkach obserwowano przedwczesną defoliację rośliny. Zaś w przypadku porażenia pędów, będą się one wyłamywały lub zasychały. Na szczęście w naszych warunkach bardzo rzadko obserwujemy taką sytuację, najczęściej choroba występuje tylko w obrębie liści.

Drugą powszechnie występującą chorobą liści jest mączniak maliny. Sprawcą jest grzyb Podosphera, o którego obecności świadczy biały, mączysty nalot na górnej stronie liści. Może też tak się zdarzyć, ale rzadko, że porażeniu ulegną pędy. Wówczas stają się one nienaturalnie długie i wąskie, a liście na nich drobnieją. Może dojść też do porażenia owoców, wtedy pokrywają się one białym nalotem.

Zwalczanie chorób liści

Choroby liści maliny można zwalczać z wykorzystaniem zarejestrowanych do tego celu środków ochrony roślin. Ważne, aby stosować naprzemiennie preparaty z różnych grup chemicznych.